छत्रपती संभाजी महाराज जयंती: प्रेरणा, वर्तमान वास्तव आणि भविष्यवेधी दृष्टिकोन

छत्रपती संभाजी महाराज जयंती: प्रेरणा, वर्तमान वास्तव आणि भविष्यवेधी दृष्टिकोन

सुर्यकांत जगताप (पत्रकार )

१४ मे २०२५ रोजी छत्रपती संभाजी महाराजांची जयंती आहे. एका तेजस्वी तेजाप्रमाणे ज्यांनी आपल्या अद्वितीय शौर्याने, प्रखर बुद्धिमत्तेने आणि धर्मावरील अटळ निष्ठेने मराठा साम्राज्याच्या इतिहासाला एक सोनेरी पान जोडले, त्या शंभूराजांचे स्मरण करणे म्हणजे केवळ भूतकाळाचा गौरव करणे नव्हे, तर वर्तमानाला दिशा देणे आणि भविष्याची मजबूत पायाभरणी करणे आहे. त्यांचे कार्य, त्यांची कणखर भूमिका आणि त्यांचे उदात्त विचार आजही आपल्याला प्रेरणा देत आहेत.

छत्रपती संभाजी महाराजांचे तेजस्वी कार्य आणि उदात्त भूमिका:

छत्रपती संभाजी महाराज हे केवळ छत्रपती शिवाजी महाराजांचे पराक्रमी पुत्र नव्हते, तर ते स्वतः एक असामान्य योद्धा, बहुभाषाविद विद्वान आणि अत्यंत कुशल प्रशासक होते. त्यांनी आपल्या पित्याच्या स्वराज्याच्या महान स्वप्नाला केवळ पुढेच नेले नाही, तर त्याला अधिक सुरक्षित आणि समृद्ध करण्यासाठी आपले जीवन समर्पित केले.

 * अदम्य शौर्य आणि अद्वितीय पराक्रम: संभाजी महाराजांनी आपल्या लहानशा आयुष्यात अनेक मोठ्या संकटांचा आणि शत्रूंचा सामना केला. त्यांच्या युद्ध कौशल्याची आणि धाडसाची शत्रूंनीही प्रशंसा केली. मुघलांसारख्या प्रचंड शक्तिशाली सल्तनतीला त्यांनी दीर्घकाळ आव्हान दिले आणि स्वराज्याच्या अस्तित्वाचे यशस्वीरित्या रक्षण केले. त्यांच्यातील कणखरपणा आणि लढण्याची जिद्द आजही प्रेरणा देणारी आहे.

 * प्रखर बुद्धिमत्ता आणि अगाध विद्वत्ता: ते अनेक भाषांचे ज्ञाते होते. संस्कृत, फारसी आणि इतर प्रादेशिक भाषांवर त्यांचे असामान्य प्रभुत्व होते. त्यांनी 'बुधभूषण' यांसारख्या न्यायशास्त्र आणि राजकारण यावर आधारित ग्रंथांची रचना केली, जी त्यांची विद्वत्ता आणि विषयांवरील सखोल पकड दर्शवते. त्यांचे विचार आजही शासन आणि न्यायव्यवस्थेसाठी मार्गदर्शक ठरू शकतात.

 * धर्मावरील अटळ निष्ठा आणि सहिष्णुता: संभाजी महाराजांनी आपल्या धर्माचे आणि संस्कृतीचे संरक्षण करण्यासाठी कठोर भूमिका घेतली, परंतु त्यांची भूमिका कधीही इतर धर्मांबद्दल असहिष्णु नव्हती. त्यांनी धर्मांतरितांना पुन्हा स्वधर्मात येण्यासाठी प्रोत्साहित केले, परंतु इतर धर्मीयांचा आदर केला. त्यांची ही संतुलित भूमिका तत्कालीन परिस्थितीत अत्यंत महत्त्वाची होती आणि आजही तिची गरज आहे.

 * युवकांसाठी तेजस्वी प्रेरणा: संभाजी महाराज स्वतः तरुण वयात स्वराज्याचे नेतृत्व करत होते. त्यांच्यातील आत्मविश्वास, ध्येयाप्रती निष्ठा आणि पराक्रम आजही युवकांना प्रेरित करतात. त्यांनी आपल्या कार्याने हे सिद्ध केले की तरुण पिढीमध्ये मोठी क्षमता असते आणि योग्य नेतृत्व मिळाल्यास ते काहीही साध्य करू शकतात.

 * दूरदृष्टीची राजकीय आणि सामाजिक भूमिका: संभाजी महाराजांनी स्वराज्याच्या सुरक्षिततेसाठी आणि लोकांच्या कल्याणासाठी दूरगामी धोरणे आखली. त्यांनी समाजातील दुर्बळ घटकांना न्याय मिळवून देण्याचा प्रयत्न केला आणि प्रशासनात सुधारणा केल्या. त्यांची राजकीय आणि सामाजिक दृष्टी भविष्याचा वेध घेणारी होती.

तत्कालीन आणि आजच्या परिस्थितीत (२०२५) शास्त्रीय दृष्टिकोन:

| शास्त्रीय परिमाण | छत्रपती संभाजी महाराजांची भूमिका (तत्कालीन) | आजची परिस्थिती (२०२५)                                   विश्लेषण    

आजच्या युवकांनी आणि राजकारण्यांनी घ्यावा बोध:

आजच्या तरुणांनी छत्रपती संभाजी महाराजांच्या जीवनातून ध्येयवेधकता आणि निष्ठा शिकावी. माहितीच्या महापुरात दिशाहीन होऊ नये, तर आपल्या जीवनातील उदात्त ध्येयावर लक्ष केंद्रित करावे. शौर्य आणि आत्मविश्वास अंगीकारावा, अन्याय आणि वाईट गोष्टींविरुद्ध आवाज उठवण्याची हिंमत ठेवावी. ज्ञानाच्या युगात ज्ञान आणि जिज्ञासा महत्त्वाची आहे, त्यामुळे सतत शिकत राहण्याची आणि नवीन गोष्टी समजून घेण्याची वृत्ती ठेवावी. आपल्या धर्माचा आदर करत धर्माचे महत्त्व आणि सहिष्णुता जपावी आणि समाजात सलोखा निर्माण करावा. केवळ वैयक्तिक प्रगती न करता सामाजिक बांधिलकी जपावी आणि समाजाच्या कल्याणासाठी सक्रिय सहभाग घ्यावा.

आजच्या राजकारण्यांनी छत्रपती संभाजी महाराजांकडून स्वराज्याचे आणि जनतेचे हित सर्वोपरि मानण्याची शिकवण घ्यावी. वैयक्तिक स्वार्थ आणि भ्रष्टाचार बाजूला ठेवून प्रामाणिकपणे जनतेची सेवा करावी. महाराजांच्या सत्यनिष्ठा आणि निर्भीडता या गुणांचा आदर्श घेऊन कोणत्याही दबावाला बळी न पडता सत्य आणि न्यायाची बाजू घ्यावी. कुशल प्रशासन आणि न्याय हे सुशासनाचे आधारस्तंभ आहेत, त्यामुळे प्रभावी प्रशासन आणि कायद्याचे राज्य स्थापित करण्यावर लक्ष केंद्रित करावे. समाजात धार्मिक सहिष्णुता आणि सलोखा टिकवून ठेवणे हे त्यांचे महत्त्वाचे कर्तव्य आहे आणि त्यांनी कोणत्याही परिस्थितीत धार्मिक तेढ निर्माण होणार नाही याची दक्षता घ्यावी. युवा पिढीचे मार्गदर्शन करणे आणि त्यांना सक्षम बनवणे ही त्यांची मोठी जबाबदारी आहे, त्यामुळे शिक्षण, रोजगार आणि विकासाच्या संधी निर्माण कराव्या.

छत्रपती संभाजी महाराजांचे जीवन आणि कार्य हे केवळ इतिहासातील गौरवशाली पाने नाहीत, तर ते आजही आपल्याला प्रेरणा देणारे आणि भविष्याची दिशा दाखवणारे तेजस्वी दीपस्तंभ आहेत. त्यांच्या जयंतीनिमित्त आपण त्यांच्या उदात्त मूल्यांचा आदर करूया आणि त्या मूल्यांना आपल्या जीवनात आणि समाजात रुजवण्यासाठी संकल्प करूया. तरच आपण एका सशक्त, समृद्ध आणि प्रगतीशील समाजाची निर्मिती करू शकू, हेच खऱ्या अर्थाने शंभूराजांना आपले विनम्र अभिवादन ठरेल.